Royking
Sambært ECAC kunnu 25‐30% av øllum krabbatilburðum í vesturheiminum setast í samband við tubbak. Kanningar í Europa, Japan og Norðuramerka vísa, at 87‐91% av tilburðunum av lungnakrabba hjá monnum, og 57‐86% av tilburðunum av lungnakrabba hjá konufólkum elvast av royking.
Talið á krabbameinstilburðum, ið stava frá vælindinum, barkakýlanum og munnholuni sum avleiðing av tubbaki, antin einsamalt ella í sambandi við alkoholnýtslu, er 43‐60%. Stórur partur av krabbameini í bløðru og brisi og ein lítil partur av krabbameini í nýra, maga, lívmóðurhálsi, nøs og myeloid blóðkrabba eru eisini elvd av tubbaksnýtslu.
Orsakað av drúgvari tilgerðartíð eru krabbameinstilburðirnir, sum vit síggja í dag og sum kunnu setast í samband við tubbak, elvdir av roykimynstrinum fleiri áratíggju aftur í tíðina. Við at gevast at roykja minkar tann hækkaði váðin fyri krabbameini, ið kann setast í samband við royking, skjótt. Ein gagnlig avleiðing er týðilig innan 5 ár, og henda veksur stígandi sum frá líður.
Royking elvir eisini til fleiri aðrar sjúkur – serstakliga roykjaralungu (eisini nevnt kronisk bronkitis) og økir um vandan fyri hjartasjúkum og hjartatilburði. Deyðatalið hjá persónum í miðjum aldri (35‐69 ár), sum hava roykt í nógv ár, er tríggjar ferðir hægri enn hjá persónum, ið ongantíð hava roykt. Áleið helvtin av roykjarunum, sum byrjaðu at roykja í ungum árum, doyggja orsakað av hesum vana.
Danska fyribyrgingarnevndin vísir á, at ein slakur fjórðingur at øllum árligum andlátum kann beinast beinleiðis aftur til royking. Samlaða miðal lívstíðin hjá dønum hevði verið 3 ár hægri, um eingin roykti í dag. Ein roykjari livir í miðal nærum 10 ár styttri enn ein persónur, ið ongantíð hevur roykt. Tað er nú greið vissa (evidensur) fyri, at um ein gevst at roykja, áðrenn tann fyrsta krabbameinskyknan ella onnur álvarsom sjúka mennist, kann sleppast undan vandanum fyri skerdari lívstíð, ið er tengdur at tubbaksroyking – eisini um ein gevst um miðjan aldur.
Meðan talið á ungdómum, ið byrja at roykja, verður ein avgerandi orsøk til vánaliga heilsu og deyðatal í seinnu helvt av hesi øldini, er tað talið av núverandi roykjarum, sum gevast at roykja, ið verður avgerandi fyri deyðatalið næstu áratíggjuni. Hesi krevja serligt uppmerksemi frá heilsumyndugleikunum í øllum Europa.
Eisini passiv royking hevur nógv skaðilig árin á persónar, sum anda royk inn í lunguni. Hetta hevur við sær øktan vanda fyri lungnakrabba og øðrum sjúkum. Hóast størsti vandin stendst av sigarettroyking, kunnu sigarir hava við sær sama vanda, um ein andar roykin inn í lunguni. Bæði sigar‐ og pípuroykjarar eru í sama vanda fyri at fáa krabbamein í munnholu, svølgi, barkakýla og vælindi.
kelda: Krabbameinsætlanin
